Zelalkirina mijarê:

Ji 1984’an de têkoşîn û berxwedana kurdan, sal bi sal, dewleta tirk ber bi dîtina gihayê rastiya kurdan yê di bin kevirê kolonyalîzmê de, ajot û ew neçar kir ku piştî salên 1991’ê hebûna kurdan, wekî kurd, bi awayekî “dekorîstîk be jî” bipejirîne. Vî rêzefilmî ji wir dest pê kir û wisa dewam kir,

- Kurd hene, lê zimanê wan tune ye

- Zimanê wan jî heye, lê devoke û ne zimanê nivîsandinê ye

- Zimanê wanî nivîsandinê jî heye, lê yê dema Osmaniyane û çend kilasîkên wan hene ku ew kilasîk jî yên me, yên “Turkiyê” ne.

“Vê dawiyê serokwezîr û serokê dewleta Tirk jî doza xwedîderketina li Ehmedê Xanî jî kirin”

- Bi berdewamiya berxwedanê re, di vê dema me ya destnîşankirî de, gihîştin vê pêpelûkê ku bibêjin, dibe ku zimanê wan ê nivîskî û wêjeya wan jî hebe, lê dîsa jî dikarin van romanên xwe yên hemdem bi zimanê dewletê bixwînin û mînaka vî zimanî û vê wêje û romana modern jî Mehmed Uzun ê ku “Yê Turkiyê hemûyî ye.”

Çima Mehmed Uzun ?

Bê guman, berhemdarî û xwedîderketina li romanê û berdewamiya di nivîsandina wê de, yek ji faktoran e. Eger mesele li cem sînorê romana kurdî bimaya û rê li ber bikaranîna wî ya ji bo projeyê dewletê bihata girtin, dê niha nirxandinên me jî ji wî û ji helwestên wî re û ji paşxaneya siyasî ya berhemên wî re, bi awayekî din bûya.

Di van salên “dijwar” yên dewleta tirk de, ku şerê çekdarî yê kurdan berfireh bûbû, pê re tevgera siyasî ya kurdan xurt û berfirehtir bûbû. Li aliyê din, rewşa siyasî ya cîhanê hate guhertin û hewildanên Tirkiyê jî ber bi ketina nav Yekîtiya Ewropayê re germ bûn û bi her awayî dewletê dixwest ku xwe ji kirîterên “Ewropayê” nêzîk bike. Ji ber têkilbûna berjewendiyên aborî, dewletê karîbû bi Ewropayê jî tevgera kurdan ya siyasî wekî tevgereke terorê bide qebûlkirin û wisa binav bike. Êdî, kurdbûn nema dibû sûc. Li şûna wê, têkiliya bi tevgera kurdan ya siyasî re bû sûc. Anku tu dikarî kurd bî, bi kurdî biaxivî, binîvisînî, lê dijberî û dijminayiya “Terorê” şert e. Di vê çarçoveyê de, pirojeyê “spîkirina” kurdan berdewam kir.

Ji lew re, derdorên dewleta tirk yên birêveber û çêkerên “Kurdên spî”, ev yek ji xwe re kirin armanc, bihêzkirin û qezenckirina “rewşenbîr û nivîskarên” ku yan têkiliya wan bi tevgera “terorê” re tune be, yan jî dijberî wê tevgerê bin. Xala giring ev bû, ji ber wê jî eger ev derdor ji nav girtiyên siyasî yên berê bin, yan jî ji bermayiyên rêxistin û partiyên biçûçikmayî û heliyayî bin, dîsa xemnake.

Bi vî awayî nivîskar, rewshenbîr, çapemenî û dezgehên tirk ketin dewrê.

Yek ji taybetmendiyên balkêş yên vê dewletê ew e ku li hember azadî û serxwebûna kurdan hemû alî û derdorên neteweya tirk bi çep û rastên xwe, bi general û sivîlên xwe, bi dezgeh û çapemeniya xwe, bi nivîskar û rewşenbîrên xwe, dikevin nava tevgereke harmonî. Ji bo vê armanca pîroz, rêlibergirtina azadiya kurdan, hemû dibin yekdest û yekdev û yekbawerî.

Ji bo xurtkirina eniya kurd ya dijberî “tevgera terorê” li xelekên qels geriyan. Yek ji wan xelekên pêdiviya dewletê pê hebû dikarîbû bi hesanî di nav kurdên li Siwêdê de bê dîtin. Baştirîn nivîskarê ku ew kirasê spî li bejn û bala wî dihat, li gor derdorên dewletê, “Mehmetçîk”Uzun bû. Hem bi rastî nivîskarekî xwedî berhem bû, hem jî dilsoziya xwe ya bi dewletê re, di dema gurbûna şerê li dijî “Tevgera terorê” re ji Swêdê rê girt û hat bû “Mehmetçîk”, an leşkerî ji artêşa dewleta tirk re kir. (11)

Herwisa ji rêxistineke têkçûyî û li ber helandinê“Rizgarî“ hatibû, ku bi her awayî dijberiya „tevgera terorê“ dikir.(12)

Lê, her çendî ew ji hemû romanivîsên kurd çalaktir û zîrektir be û xwedî berhem be, lê dîsa jî divê di bin sîwaneke maqûl û cihê baweriyê de derbasî vî dergehê mezin yê wêjeya hemû Tirkiyê bibe. Ji bo bê şubhe karibe derbas bibe, pêdivî bi hinek tedbîran hebû. Divabû Yekîtiya Nivîskarên Tirk wî hemêz bike û wî xelat bike û hate xelatkirin. Divabû romanên wî bi tirkî û li weşanxaneyên mezin yên Tirkiyê bêne çapkirin û belavkirin û wisa bû. Divabû ku ew ji hêla xwe de, xwe wekî nivîskarekî cîhanî û pirzimanî bide nîşandan ku milkê hemû Tirkiyêye û dijî teror û cudaxwaziyê ye û wisa bû. Ji bo balkişandina çapemeniya Tirkiyê û ya cîhanê divabû ku ji bo romaneke kurdî doz lê bê vekirin û dûre jî, ji bo ku isbat bibe ku Tirkiyê wekatekî nêzîkî kirîterên Ewropayêye, divabû dozê qezenc bike û ji ewropiyan re diyar bibe, bi zimanê kurdekî ku, Tirkiyê welatekî cihê azadiya raman û derbirînê ye û bi kurdî û ...her wiha.

Ka em guh bidin çend helwestên Mehmed Uzun yên ku di 19.04.2002’yan de, ji dadgeha ewlekariya dewleta tirk re, dibêje:

“Peywira min cihêxwazîkirin nîn e, pêkanîna yekîtiyê ye. Ji bo min tişta bingehîn ne dabeşkerî (cihêxwazî)ye, pêkanîna yekîtiyê ye. Ez dabeşkeriyê (cudaxwaziyê) ne tenê wekî ehmeqiyê dibînim, di heman demê de wekî ramaneke xetere jî dibînim.”(13)

“Ne ji bo cihêtiyê biafirînim, ji bo tişta heyî dewlemend bikim, dinîvisînim.”(14)

“Min mafên kêmnetewa tirk a Bulgaristanê parast û ji bo van mafan çi ji destê min hat, min hemû pêk anî..”(15). Ew dixwaze ...“ ..xwe bigihîne Tirkiyeke şareza, murefeh û demokratîk.”(16)

Her wisa ew dibîne ku demeke dirêj di ser ketina Tirkiyê ya riya parastina wijdanê mirovan re, derbasbûye:

“Tirkiyeya ku ji zû ve ye ketiye riya piyarî û wijdana mirovî...”(17)

Ev nimûneyeke ji dehên nimûneyan, bi taybetî di hevpeyvînên bi rojnamevanên tirk re, ku Mehmed Uzun xwe ji nivîskarekî kurd bêhtir wekî nivîskarekî ku bi gelek zimanan dinîvisîne ku yek ji wan zimanan kurdî ye dide pêşkêşkirin, wisa jî qala “integerekirina kurdên Tirkiyê“ dikir.!. Ew hêleke, ji hêla din de jî xwe wekî afirênerê zimanekî pêşkêş dikir. Dema ji bo peyva xwe ya “Min zimanek afirandiye” dikete tengasiyê, mebesta xwe, ne zimanê kurdî, lê wekî zimanê romanê şîrove dikir. Bi vî awayî jî rê li ber nivîskar û rewşenbîrên tirk vedikir, da ku ew nezanî û tunebûna agahiyên wan yên li ser ziman û wêjeya kurdî bibin derew û li her derê, wekî ku rastiyên dîrokî bin, belav bibin. Projeya dewletê jî, ji bo bê şubhe û bi selametî biçe serî, hewcedarî wergerandina van derewan bû. Berztirîn mînak di vê çarçovê de Yaşar Kemal e, ku li ser wêjeya kurdan û Tirkiyiyê her dem Mehmed Uzun wekî wêjevanê kurdan yê bi tenê pêşkêş dikir:

“Li Tirkiyê gelek wêjenas derketin. Nazim Hikmet derket, Saik Faik derket. Gelek mirovên din jî derketin. Lê di kurdî de tenê Mehmedekî wê heye.”(18)

Derewên Yaşar Kemal yên li ser Mehmed Uzun û li ser romana Kurdî:

“Îro zimanê kurdî bi Mehmed dest pê dike.”(19)

Li vê derê mebest ji peyva “ziman” çibe bela bibe, mebest zimanê kurdî be yan jî zimanê romanê be, bi her du wateyan jî, ev gotin ji rastiyê dûr in.

Yaşar Kemal, mîna her nivîskarekî din, di bîr û baweriyên xwe û di nirxandinên xwe de, azad e. Ew ji kê hez bike yan jî neke, ew derdekî wî ye. Lê, ne ew, ne tu nivîskar, ne xwediyên wî mafî ne ku, nirxandinan li ser romanivîsandin û wêjeya zimanekî bikin, ku ne bi wî zimanî dizanin, ne jî di der barê wêjeya wî zimanî de, xwedî agahî ne. Yaşar Kemal nivîskarê zimanê tirkî ye û kurdekî ku nizane bi kurdî bixwîne û binîvisîne, vî mafî ji ku tîne ku nivîskarekî bîne û wî bike yekem kesê ku zimanê me ji wî dest pê bike.

Yaşar Kemal ê tirkînivîs vê wêrekiyê ji ku tîne ku derewek e wisa mezin, wekî rastiyeke dîrokî, ji me re pêşkêş bike?

Jixwe bi vê qayîl nabe. Mîna ku ji hemû berhemên romana kurdî jî agahdar be, dîsa wî mafî dide xwe û romana Uzun wekî yekemîn romana kurdî, an jî “romana pêşî” binav dike:

“Gava min romana Mehmed Uzun xwend ez şaş mam, çawa di zimanekî de romana pêşî ew qasî pêşketî, dewlemend û bi hosteyî dikarîbû bihata nivîsîn...”(20)

Yaşar Kemal û pê re jî çapemeniya tirk û derdorên rewşenbîriya tirkan û kurdên spî bi hev re mîna “koralekê” ev derew dubare û dehbare kirin, hetanî ku bû baweriyeke hevbeş ya gelek kurdan jî. Vê yekê hinek ji nivîskarên nifşê nû jî xiste bin bandora xwe, wekî mînak, Yaqob Tilermenî, M. Uzun wekî maratonvanê bi tenê yê wêjeya kurdî bi nav dike ku ne li pêş û ne jî li paş wî kesek tune ye:

“Mehmed Uzun, di qada wêjeya kurdî de maratonvanê tenya ye ku di pêşbaziya sed metreyî de, ne li nik wî, ne li pêşiya wî, ne jî li paşiya wî tu maratonvanên din tune ne.”(21)

Yaşar Kemal li ser gora Uzun jî heman derew dubare kirin:

“.. Kevirê yekemîn ê esasî yê zimanê kurdî daniye.”(22)

Ev pêlên deryaya derewên ku bi her awayî li ser kurdan dihatin ferzkirin, nema rê didan qeyikên rastiya ku dema dihat gotin jî ne deng diçû kesekî, ne jî rê li ber wan dengan vedibû ku ev dîmenê çewt yê wêjeya kurdî hinekî sererast bibe.

Hetanî bi rexneyên cidî yên nivîskarên mîna Remezan Alan, bi her awayî dihatin paşguhkirin û ji hêla van derdorên siyasî hem yên tirk û hem yên kurd- vê dawiyê- tune dihatin hesibandin. Rexne carinan li zimên bû:

“...wî bi domdarî digot: “Min ji bo romana kurdî zimanekî nû afirandiye, lê di eslê xwe de ew ji sînorên vegotineke çîrokbêjî derneketibû..”(23)

Carinan jî van rexneyan wisa bal dikişandin ser çewtî û nenormalbûna rewşa pêşkêşkirina berhemên wî yên di kurdî de lawaz û bi tirkî bi awayekî din bûn:

“...Yanê pirtûkeke ku di tama edebiyatê de pênc hevokên wê nîn in, bi nivîsên A.Omer Turkeş û Muhsin Kizilkaya rûspî dike, ya rast saziyeke wisan li pêşiya me ye ku bi van nivîsan, me amade dike...”(24)

Berevajî wê, piştî 1999’an û guhertinên ku destpêka sedsala nû di siyaseta azadîxwaz ya kurdên Bakur bi xwe re anîn, êdî ev dîmen bi destê tevgera kurdan ya siyasî hat rûniştandin û Mehmed Uzun ê nexweş, mîna qehremanekî ku serkeftinin mezin bidestxistibin li welatê xwe, li Amedê, hate pêşwazîkirin û hembêzkirin û bi temamî ev derewên ku bi salan e dewlet û rewşenbîrên xwe û kurdên xwe dixwestin bikin rastî û nikarîbûn, êdî ew armanc bi temamî pêkhat.

Balkêş e ku hin der û dorên siyaseta kurdan bi dewletê û der û dorê wê re kete pêşbaziya spîkirina navê Mehmed Uzun û ketin nav hewildanan, da ku hin rastiyan bi kurdan bidin jibîrkirin û li hember nivîsên dijî projeyê dewletê di çapemeniya xwe de sansûr bikin, wekî mînak, kovara W’yê, ku niha ji Weşanê Enstîtuya Kurdî ya Amedê ye û berê bi alîkariya Şaredariya Bajarê Mezin ya Amedê derdiket, di hejmara xwe ya 13’yan de, di dosyeya li ser Mehmet Uzun de, gotara Mahabad F. Arda ya ku vê diyardeya mijara me rexne dike, sansûrkir, ew neda weşandin û li şûna wê hejmarek tijî nivîsên ku ji tirkî hatibûn wergerandin li ser M.Uzun derxistin. Di vê hejmarê de 48 wêne û portreyên M.Uzun hatibûn bicihkirin. Arda di nivîsa xwe ya sansûrkirî de wisa nivîsandibû:

“Birêz Uzun 10 sal li ser navê nivîskariyê ji swêdiyan pere wergirt ku ji bo li ser wêjeya kurd kar û xebat bike. Piştî deh salan eger pêwîst bê dîtin deh salek din an demek kintir carek din tê dirêjkirin. Piştî ku Uzun fam kir dê êdî pere nedinê, di wê demê de ‘lîsteyek’ derket ku PKK’ê navê 200 kesî kiriyê ku dê 200 kesî bikuje û navê Mehmet Uzun jî di nav de ye. Di nav van ‘200 kesan’ de, bi tenê navê Uzun hat zanîn û derket pêş û propoganda wî hat kirin. Wî bi xwe ji çapemeniya tirkan û swêdiyan re digot ‘navê min di lîsteyê de ye’ di Roj TV de jî derdiket digot: ‘masmedya swêd û tirkan derewan dikin’. Heman tiştî di Ozgur Politikayê de jî nivîsand.

Gelo bi nexweşketina Mehmet Uzun re ev dokument hemû winda bûn an jî ji bîr bûn?”(25)

Ez ê li cem vê mînakê rawestim û vegerim ser nirxandinên Yaşar Kemal yên ji helwest û kirinên siyasî yên Uzun re, ku di dema koçkirina Uzun de gotibûn:

“...Ev mirov di polîtîkayê de jî li ser xwe rawestiyaye. Li wir jî tu xeletî nekirine, herdem lanet li tundiyê aniye..”(26)

Ez bawer dikim, mebesta wî bi “xeletî nekirine” ew e ku tu caran piştgiriya “tevgera terorê” nekiriye.

Bi vî awayî, ew dîmenê ku li ser dihat karkirin û xebitandin, da ku bi her kesî bê qebûlkirin ev bû. Y. Kemal rola xwe heta dawiyê bicih anî. Ji wir û pê ve piroje êdî berdewam dike û “kandîdatên” nû têne amadekirin. Anku “kevirê esasî” yê romana kurdî, piştî M.U tên amadekirin. Pê re jî TRT 6 tê vekirin û dibe platformeke geş ji bo ku ew piroje ber bi serkeftinin din de here.

Roman û dagîrkerî (kolonyalîzim)

Gelo rast e ku M.U ew “xeletî” nekiribû?

Tev ku romana wî ya “Ronî mîna evînê, tarî mîna mirinê” li ser şerê li Kurdistanê û Tirkiyê bû. Anku çawa “xeletiyeke” wisa dikare nebe, tev ku nivîskarekî kurd romanekê li ser şerê di navbera artêşa dewleteke dagirker û şervanên azadiyê yên kurd de binîvisîne. Ew “xeletî” bibû yan nebibû?. Ez ê hewl bidim piştî vê kurteşîroveyê, li gor xwendina xwe ya ji romanê re, hinekî nêzîkî bersivê bibim.

Di dîroka wêjeya cîhanê de, mirov li gelek mînakan rast tê, ku welatê nivîskarê xwediyê romanê ji hêla artêşeke dagîrker ve hatibe bidestxistin û li hember wê artêşê şer tê kirin. Nêzîktirîn mînaka vê yekê romana “Bêdengiya deryayê” ya Vircor e. Ev roman li ser dema dagîrkirina naziyên elman ji Frensayê re. Nivîskarê romanê Jean Marcel Bruller e. Cara yekem romana wî di bin navê Vircor de, di sala 1942’yan de derket. Vircor jî navê cihekî ye ku sembola berxwedana frensiyan bû dijî naziyên almanên dagîrker.

Çîroka romanê bi kurtayî wilo ye, serbazekî artêşa dagîrker ya nazî bi navê Werner von Ebrennac dixwaze li cem malbateke frensî ku ji kalik û keçeke ciwan ku biraziya wî ye, pêk tê. Serbazê alman bi her awayî dixwaze têkiliyê bi keçikê yan bi apê wê re deyne. Roman hemû li derdora awayê berxwedana vê keçikê, an vê malbata ku welatê hatiye dagirkirine û li hember vê dagîrkeriyê bêdengî hilbijartine. Hemû rengên têkiliyê bi vî serbazê dewleta dagîrker re red dikin û xwediyên helwesta xwe dimînin. Serbazê alman dixwaze xwe ji wan nêzîk bike û bi xwe re diaxive ku ew dixwaze her du çand, ya firensî û ya elmanî, bi hev re bijîn û...lê ji ber ku ew serbazê artêşa dewleteke dagîrkere, hemû gotinên wî li hewa dimînin û têne redkirin. Ev helwest dibe sedem ku yê serbaz di xwekuştinê de bifikire û ...heta dawiyê.

Em niha vegerin ser romana Ronî mîna evînê, tarî mîna mirinê, di nav romanên M.U de ev tenê li ser şerê li Kurdistanê yê dijî artêşa tirk nivîsandiye. Di romanê de navê Kurdistanê derbas nabe. Ew wekî welatê çiyayan û Tirkiyê wekî welatê mezin têne binavkirin.

Beramberiyeke biçûk :

- Welatê ku hatiye dagirkirin: li wir Frensa ye – li vir Kurdistane“nayê binavkirin”

- Artêşa dewleta dagirker: li wir artêşa alman e – li vir artêşa tirk e.

- Serbazê artêşa dagirker: li wir Werner von Ebrennac e- li vir Baz e.

- Jina ku yê serbaz dixwaze pêre têkiliyê deyne: li wir keçikeke frensî, bi apê xwe re dijî.- li vir keçeke kurd e, şervaneke bi navê Kevokê ye.

- Stûnê bingehîn yê romanê: li wir awayê têkiliya serbaz û keçika frensî ye. - li vir awayê têkiliya yê serbaz û keçika kurd e, ji hev du hezdikin û roman çîroka evîna wan vedibêje.

Encam:

Nivîskarê frensî M. Bruller, keçekê ji welatê xwe yê dagirkirî tîne û li hember serbazekî artêşa dagirker ya alman wê bêdeng dike. Bêdengiyeke wisa ku mîna bêdengiya deryayê ye, ji derve de hêdî û ji hundir de tijî qêrîn û protestokirin û redkirina dagirkeriyê ye.

Nivîskarê Kurd M. Uzun, keçeke şervan ji welatê xwe yê dagirkirî tîne û li hember serbazekî artêşa dagirker ya tirk dixîne deryaya evîneke kûr. Şervana keç ya kurd dike Kevok û serbazê artêşa tirk dike Baz û wan ber dide nav pêlên hezkirin û evînê.

Tev ku serbazê alman nerm e, kulturhez û diltenik e, lê dîsa jî, ji ber ku dagirkirina welatê wê li wê navê ye, ji hêla keçika frensî ve tê redkirin.

Serbazê artêşa tirk yê M. Uzun xwînmij, kujer û qesasê serê şervanên kurd e. Dîsa jî keçika kurd dibe evîndara wî û ew evîn dibe mijara romana M.Uzun ya ku ew bi tenê li ser dagîrkirina Kurdistanê û şerê azadiya kurdan ku heta niha lidare nivîsandibû.

Hêjayî gotinê ye ku ev “serkeftinên M.Uzun yên di warê romannivîsandinê de ku berî her tiştî yek ji encamên wî projeyê demdirêj yê dewleta tirk e, wisa jî ji hêla tevgera siyasî ya kurdên bakur re hate qebûlkirin û “efsane”kirin, bûn sedem ku ji bo hin “nemzetên”din yên vê “rol”a nepîroz bidin ser riya wî. Bi hêviya ku teqlîdkirina wî, wan jî bigihîne wê radeya M.U xwe gihandê.

….......Dawiya xeleka sisiyan – Nivîs didome.........................................

Çavkanî:

10) Hinek agahiyên li ser nav û dema weşandina romanan, yên di di van nivîsan de derbas dibin, ji lîsteya romanên kurmancî ya ku Ibrahîm Seydo amadekiribû, hatine girtin.

11) Di salên 90’î dema herî xerab de ku gund dihatin şewitandin, her roj mirov dihatine kuştin, serîhildan dibûn û qiyamet bû... Birêz Mehemed Uzun 15.000 ewro pere da dewleta tirk û bi ser de jî çû mehekê li Egeyê eskerî kir. Ji malbata wî bi xwe jî şehîd ketin, ew qasî felaket bi serê kurdan re hatin. Ev helwesta Uzun bû skeç (şano) û di Med-TV de hat lîstin.

Mahabad F.Arda: ji amidakurd.com/15 çile 2007.

http://www.amidakurd.com/kevin/modulesc420.html?name=Niviskar&op=viewarticle&artid=489.

12) Weku têbîniyekê li ser çûna Mehmed Uzun ya leşkeriya Turkiyê, ez dixwazim vê xalê zelal bikim. Eger M.U li Turkiyê an li bakurê Kurdistanê bûya, bê guman wê nirxandina ç ûna wî ya leşkeriyê jî bi awayekî din bûya. Anku ev rexne nikare bi vî awayî li nivîskarekî Kurdî din bibe ku ji neçarî, ji ber mana li welêt, biç e leşkeriyê. Mesele ew e ku ji Siwêdê, bi qîm û reza xwe, rê bigre û here ji qrtêşa Tirk re bibe leşker.

13-17) pirtûka planetK ya Bienalle 2009, rûpel 23 – 30.

18-19) Kovara W, hejmar13, zivistan-2007. Rûpel 91.

20) Romana Ronî mîna evînê, tarî mîna mirinê, avesta 1998, rûpel 351.

21) Kovara W, hejmar 13, zivistan-2007. Rûpel 28.

22) Ji A.Welat 14.10.2007

http://www.rojaciwan.com/haber-29086.html

23-24) Bendname, Remezan Alan, Avesta-2009, rûpel 14.

25)Jiamidakurd.com-15.çile.2007. http://www.amidakurd.com/kevin/modulesc420.html?name=Niviskar&op=viewarticle&artid=489

25) Mahabad F.Arda: ji amidakurd.com/15 ç ile 2007.

26) Ji A.Welat 14.10.2007

http://www.rojaciwan.com/haber-29086.html

***

Ev nivîs di kovara W'yê, di hejmara 31'ê, di dosyaya li ser romana kurdî de hatiye weşandin.　

helimyusiv@hotmail.com

**

Beşên vê nivîsê di Diyarnameyê de:

Nifşê bêjî - 1: Qeyikên romana kurmancî di nav pêlên siyasetê de 

Nifşê bêjî (2): Romannivîsên navbeynkar an yên “pir” 1980 – 1990